oldradio.pl katalog starej radiotechniki
 

DIORA w Dzierżoniowie to pierwsza polska fabryka, produkująca odbiorniki radiowe w okresie po II wojnie światowej. Rozpoczęła działalność w listopadzie 1945 r. pod firmą Państwowa Wytwórnia Odbiorników Radiowych, od 1946 r. Państwowa Fabryka Odbiorników Radiowych (PFOR). Kolejne nazwy dzierżoniowskiej fabryki to DZWUR, czyli Dolnośląskie Zakłady Wytwórcze Urządzeń Radiowych, T-6 a, Diora, Unitra-Diora, Diora S.A.

Po zakończeniu działań wojennych Ministerstwo Przemysłu i Handlu przystąpiło do uruchamiania przedsiębiorstw produkujących sprzęt radiotechniczny. Z zadaniem uruchomienia fabryki odbiorników radiowych w Świdnicy wysłany został inż. Wilhelm Rotkiewicz, projektant przedwojennego odbiornika Detefon i wzmacniacza Amplifon. Lepsze warunki dla tego przedsięwzięcia znalazł jednak Rotkiewicz w sąsiednim miasteczku Rychbach. Organizowano tu już Państwową Wytwórnię Lamp Radiowych. W pobliżu, przy ul. Szkolnej 3 (wtedy: Resenbergów 3) znajdowały się opuszczone budynki dawnej fabryki włókienniczej, przejętej w czasie wojny przez firmę Hagenuk-Werk-Kiel, gdzie produkowano sprzęt nawigacyjny i radiostacje dla marynarki wojennej.

Pierwsze osoby, wyznaczone przez CZPE do organizacji i uruchomienia fabryki, przyjechały do Rychbach 8 listopada 1945 r. Byli to: inż. Tadeusz Kiesewetter, dawny oficer łączności Wojska Polskiego, technicy – Edward Jagielak i Bohdan Bańkowski oraz urzędniczka Maria Chojnacka. Wkrótce naczelnym dyrektorem zostaje inż. Wilhelm Rotkiewicz, a dyrektorem technicznym – inż. Tadeusz Kiesewetter.

W pierwszych okresie działalności załoga remontowała budynki zakładu oraz naprawiała zwiezione tutaj z bliższych i dalszych okolic odbiorniki, wykorzystując lampi i części pozostawione w piwnicach dawnej niemieckiej fabryki. Pierwszą produkcją był montaż prostego odbiornika reakcyjnego, nazwanego „Ludowy”. Montowany był w obudowach DKE. Jednym z etapów procesu produkcyjnego było usuwanie z obudowy odbiornika niemieckiego godła z orłem i swastyką. Pracownika, który to robił nazwano „skrobaczem gap”. Kolejnym odbiornikiem był dwuobwodowy, reakcyjny, trzyzakresowy „Srebny Ton”, zwany też „Limuzyną”, montowany w obudowie z Nora Graz GW79. prezentowany podczas odbywającej się w maju 1947 r. w Warszawie Wystawy Przemysłu Ziem Odzyskanych. Pozespołów wystarczyło na 2000 „Ludowych” i 350 „Srebrnych Tonów”. . Część produkcji otrzymywali pracownicy zamiast wynagrodzenia.

W marcu 1946 r. miejscowość zmienia nazwę z Rychbach na Dzierżoniów. Od początków istnienia fabryka znajduje się pod kontrolą radzieckich służb specjalnych. W pierwszej poł. 1946 r. zmienia się nazwa z PWOR na PFOR. W czerwcu nadzór nad PFOR przejmuje polski Urząd Bezpieczeństwa , potem Służba Bezpieczeństwa i trwa to do 1989 r. W października otwarto pierwszą w Polsce Szkołę Przemysłową Radiotechniczną, kształcącą przyszłe kadry dla fabryki.

Na wiosnę 1947 roku delegacja PFOR wyjechała do Szwecji po zakup licencji na produkcję radioodbiornika od firmy Aga-Baltic Radio AB. Było to trzech dzierżoniowskich inżynierów: Wilhelm Rotkiewicz, Tadeusz Kiesewetter i Eugeniusz Brochstein, kierownik działu mechanicznego przedwojennego Elektrita. Zawarto umowę, zgodnie z którą Aga-Baltic ma dostarczyć dokumentację techniczną, narzędzia oraz części do produkcji 30 tys. odbiorników. "Aga" była luksusowym, jak na tamte czasy, trzyzakresowym odbiornikiem superheterodynowym z elektronowym wskaźnikiem dostrojenia. Pierwsze egzemplarze montowane były z części zakupionych w Szwecji, później większość podzespołów pochodziła z produkcji krajowej. Produkowano kilka odmian „Agi” przeznaczonych do użytku domowego a także dla szkół i świetlic oraz do instalacji radiowęzłowych. 

W tym samym czasie W. Rotkiewicz i E. Brochsein pracują nad konstrukcją własnego odbiornika radiowego, taniego i dostępnego dla masowego użytkownika. I tak w 1948 r. powstał pierwszy polski radioodbiornik - Pionier. Produkcja rusza 3 sierpnia, wkrótce potem jest prezentowany na Wystawie Ziem Odzyskanych we Wrocławiu, która trwała od lica do 31 października 1948 r. W różnych odmianach wyprodukowany w liczbie ponad miliona egzemplarzy. Konstrukcja Pioniera przetrwała pod nazwą Promyk aż do 1967 r.

1 stycznia zlikwidowano Zjednoczenie Przemysłu Radiotechnicznego, któremu podlegała PFOR. Fabryka zmienia nazwę Dolnośląskie Zakłady Wytwórcze Urządzeń Radiowych.

W 1957 r. fabryka w Dzierżoniowie, nosząca wtedy nazwę T-6,  ogłosiła konkurs na nazwę i znak firmowy. Wygrała nazwa DIORA, będąca anagramem słowa RADIO. Znak firmowy Diory widniał odtąd na ściankach frontowych lub tylnych produkowanych tu wyrobów.

Oprócz odbiorników radiofonicznych Diora produkowała na przełomie lat 50-tych i 60-tych radiostacje dla wojska, a także odbiorniki telewizyjne (m.in. Aladyn, Tosca, Szecherezada), zestawy elektroakustyczne typu „wieża”, a w połowie lat 90-tych magnetowidy.

W sumie opracowano i wdrożono do produkcji kilkadziesiąt modeli odbiorników radiowych, z których warto wymienić:

  • 1950 - Pionier B2 - Pierwszy odbiornik z zasilaniem bateryjnym;
  • 1952 - Mazur - Odbiornik z układem Pioniera U z zastosowaniem transformatora sieciowego i lamp serii "E";
  • 1955 - Polonez - Pierwsza polska konstrukcja odbiornika z gramofonem;
  • 1956 - Śląsk - Pierwszy, w którym obrotowy przełącznik zakresów zastąpiony został przełącznikiem klawiszowym oraz dodano zakres UKF (na przystawce superreakcyjnej);
  • 1957 - Nokturn i Sonatina - Odbiorniki uniwersalne z układem Pioniera U z klawiszowym przełącznikiem zakresów;
  • 1959 - Calypso - Odbiornik wyposażony w pełny tor FM;
  • 1960 - Kos - W tym modelu zrezygnowano z klasycznego montażu na szkielecie metalowym (chassis) i wprowadzono technologię montażu na płytce drukowanej;
  • 1965 - Krokus - Pierwszy przenośny odbiornik Diory zbudowany na tranzystorach, dodatkowo z możliwością zamontowania w samochodzie;
  • 1972 - Meluzyna - Pierwszy polski radioodbiornika klasy Hi-Fi, zbudowany na 43 tranzystorach. Stereofoniczny tuner i wzmacniacz w oddzielnych skrzynkach;
  • 1973 - Elizabeth - To już naprawdę nowoczesny odbiornik. Opracowany we współpracy z japońską firmą Tokyo-Sanyo Electric Co. Ltd. Po raz pierwszy zastosowano w nim tak nowoczesne wtedy podzespoły jak układy scalone, układy grubowarstwowe, diody LED, filtry ceramiczne;
  • 1975 - Klawesyn - Ostatni odbiornik lampowy z Diory;
  • 1976 - Amator stereo - "Wymarzone radio dla każdego", przez wiele lat był najpopularniejszym standardowym radioodbiornikiem stereofonicznym. W zmienionych wersjach był produkowany do roku 1985.

Koniec lat siedemdziesiątych i lata osiemdziesiąte to produkcja tzw. zestawów wieżowych, składających się z oddzielnych segmentów: odbiornika (tuner), wzmacniacza, magnetofonu kasetowego i gramofonu, a później także odtwarzacza płyt CD.

W 1989 r. Przedsiębiorstwo Państwowe Zakłady Radiowe DIORA zostało przekształcone w spółkę akcyjną DIORA S.A.

W latach dziewięćdziesiątych zastosowano w produkowanym sprzęcie technikę mikroprocesorową (wieża serii 500, odbiorniki z syntezą częstotliwości, zdalne sterowanie). Lata dziewięćdziesiąte to także produkcja magnetowidów VHS (MVD-101, MVD-200), tunerów do odbioru telewizji satelitarnej oraz odbiorników telewizyjnych (OTVC-100, OTVC-200). Koniec lat dziewięćdziesiątych to także początek końca tej zasłużonej dla polskiej radiotechniki fabryki. Ze spółki wyodrębniono kilka mniejszych spółek (Dionar, Diotech, Diora-serwis), a sama spółka-matka ogłosiła upadłość.

Czy nasze wyroby są nowoczesne? - artykuł z biuletynu zakładowego.

Ostatnia spotkana w Internecie oferta fabryki (rok 2000), to automaty do sprzedaży konfekcjonowanych drobiazgów. Ostatnia strona internetowa Diory z 31 grudnia 2000 r. (kopia z archiwum oldradio.pl).

Co pozostało z Diory w 2018 roku?

 

Materiały źródłowe:

  1. 40 lat Zakładów Radiowych Diora, praca zbiorowa pod redakcją Ryszarda Misztala, Dzierżoniów 1985
  2. strona internetowa dzierżoniowskiego muzeum: https://mmdz.pl/diora/aga/ (2018-11-01)
  3. Fryderyk Topolski „Wspomnienia i ludzie – kronika wydarzeń”, maszynopis, https://dlibra.karta.org.pl/dlibra/doccontent?id=11137)
  4. Przegląd Elektrotechniczny zeszyt 9/10 z 21 października 1947
  5. Wiadomości Urzędu Patentowego nr 3 maj-czerwiec 1961