(Artykuł dotyczy strojenia odbiornika przy pomocy selektografu K931.)
W jakim celu stroimy odbiornik?
Odpowiedź na tytułowe pytanie, skierowana do słuchacza, zwanego
dawniej "abonentem", brzmiałaby: "
dla zapewnienia jak najlepszego
odbioru audycyj radjowych". Odpowiedź nieco bardziej dokładna, to: w celu
uzyskania jak najlepszej czułości i selektywności odbiornika.
Odbiornik superheterodynowy strojony jest przy pomocy jednego pokrętła, połączonego
przez układ napędowy z rotorem kondensatora zmiennego. Obrót pokrętła
powoduje - w idealnym przypadku - równoczesną zmianę częstotliwości
rezonansowej obwodów LC heterodyny i obwodów wejściowych w taki sposób, by różnica
tych częstotliwości równa była dokładnie częstotliwości pośredniej.
Odbiornik opuszczający wytwórnię spełnia oczywiście te warunki. Po co więc
poprawiać po wytwórcy? Może być wiele przyczyn. Mogą nimi być zmiany
parametrów elementów LC związane z ich starzeniem się, zmiana pojemności międzyelektrodowych
lamp, rozstrojenie związane z wymianą uszkodzonych elementów a często także
rozstrojenie przez lekkomyślnego "naprawiacza", który próbował
uruchomić nieczynny odbiornik poprzez kręcenie wszystkim, czym kręcić się
dało. W artykule opisane jest strojenie odbiornika "Pionier" ale sposób
ten może być - z niewielkimi modyfikacjami - zastosowany do każdego,
podobnego odbiornika.
Strojenie podzielić można na trzy etapy:
1. Strojenie wzmacniacza p.cz. w celu uzyskania maksymalnego wzmocnienia układu dla częstotliwości pośredniej
465 kHz oraz optymalnego kształtu charakterystyki częstotliwościowej.
2. Skalowanie heterodyny, mające na celu takie ustawienie heterodyny, by częstotliwość odbieranych stacji
zgodna była z oznaczeniami na skali odbiornika.
3. Strojenie obwodów wejściowych, by zsynchronizować ich częstotliwość
rezonansową z częstotliwością
heterodyny.
Obsługa selektografu K931
Selektograf służy do strojenia obwodów rezonansowych. Charakterystyka częstotliwościowa
wyświetlana jest podczas strojenia na ekranie przyrządu. Poniżej
przedstawiony zostanie krótki opis zasady działania tego przyrządu.
Sygnał, służący do strojenia wytwarzany jest przez multiwibrator. Skokową zmianę zakresów generowanych częstotliwości
uzyskuje się przez przełączanie przełącznikiem [1] kondensatorów w
obwodzie ładowania a płynną regulację przez zmianę oporności; zgrubnie -
potencjometrem [5] i dokładnie - potencjometrem [7]. Przestrajanie wobulatora
zsynchronizowane jest z odchylaniem poziomym lampy oscyloskopowej. Wielkość
dewiacji można regulować potencjometrem [3].
|
Na schemacie blokowym przyrząd narysowany jest z przełącznikiem trybu pracy
[4] ustawionym w pozycji "P" - POMIAR. Wzmocniony sygnał z wobulatora podawany jest
wtedy przez wyjście [A] lub [B] na układ strojony. Wyjście [A] wyprowadzone jest przez kondensator
kilkaset pF a wyjście [B] przez kilka pF.
Jeśli ostatnim stopniem badanego układu jest detektor, sygnał wyjściowy z układu
doprowadzany jest do przyrządu przez wejście [D] a jeśli nie było detekcji,
przez wejście z detektorem wewnętrznym [C] . Następnie sygnał jest
wzmacniany i podawany na elektrody odchylania pionowego lampy oscyloskopowej. W
ten sposób na ekranie lampy uzyskujemy krzywą, gdzie na osi poziomej jest częstotliwość
a na osi pionowej amplituda - czyli charakterystykę przenoszenia badanego układu.
|
|
Zastosowany w przyrządzie wobulator nie ma własnego skalowania. Potencjometry
[5] i [7] służące do zmiany częstotliwości zakończone są zwykłymi gałkami
bez jakichkolwiek wskaźników. Ustalanie częstotliwości wobulatora odbywa się
przy pomocy obserwacji na ekranie oscyloskopu sygnału z wobulatora, przepuszczonego przez
obwody rezonansowe LC. Podczas
skalowania przełącznik trybu pracy [4] ustawiony jest w pozycji "S". Wtedy sygnał z wobulatora - zamiast przez układ badany - dociera do
oscyloskopu przez wzorcowe obwody rezonansowe LC. Obwody te są przestrajane
przy pomocy pokrętła [6], sprzężonego zespołem przekładni zębatych z kondensatorem zmiennym i precyzyjną skalą zegarową.
|
|
Obwody LC umieszczone są
na rotorze obrotowego przełącznika zakresów [1] i przełączane równocześnie
ze zmianą zakresu częstotliwości wobulatora.
Pokazane na fotografii pokrętło [12], służące do regulacji czułości
oscyloskopu prawdopodobnie nie występuje w fabrycznym wykonaniu przyrządu
i zostało dodane przez poprzedniego użytkownika.
Połączenie selektografu z odbiornikiem
? Przyrząd włączamy do zasilania kilkanaście minut przed
pomiarami, by ustabilizowały się warunki pracy.
? Wyjście sygnałowe
A łączymy z wejściem badanego układu.
? Wejście oscyloskopu
D podłączamy do sygnału po detektorze, np. z górnej końcówki
potencjometru siły głosu.
? Masę przyrządu
E łączymy z masą odbiornika przez
kondensator ok. 1000nF o dużym
napięciu przebicia.
? Pokrętłami 8, 10 i 11 ustawiamy ostrą i czytelną linię na
oscyloskopie.
"Pionier" jest odbiornikiem z zasilaniem uniwersalnym, na jego chassis
może się pojawić napięcie sieci zasilającej. Z tego powodu masa odbiornika
jest łączona z masą przyrządu przez kondensator. Będzie to jedyne połączenie masy, nie podłączamy do
masy ekranów przewodów doprowadzającego sygnał i sondy pobierającej
przebieg wyjściowy.
Strojenie wzmacniacza pośredniej częstotliwości
 |
Wyłączenie heterodyny.
W celu wykonania prawidłowych pomiarów należy unieruchomić generator
lokalny, np. przez zwarcie do masy siatki triody kondensatorem kilkaset pF.
Wygodniej jest to zrobić na przełączniku zakresów, niż na podstawce lampy.
Na rysunku zaznaczono strzałką wyprowadzenie przełącznika, które zwieramy
do masy kondensatorem. |
Odłączenie obwodów wejściowych.
Aby zapobiec zwieraniu dostarczonego sygnału przez obwody wejściowe, należy
je odłączyć. Można to wygodnie zrobić przez odlutowanie kondensatora łączącego
przełącznik zakresów z siatką 1 mieszacza. Do końcówki wylutowanego
kondensatora można podać sygnał z przyrządu.
|
 |
Poziom dostarczonego sygnału, regulowany pokrętłem [2] nie powinien być za duży, by nie uruchamiać
działania ARW. Dla strojenia równocześnie dwóch stopni p.cz. jest to ok. 20%
pełnego zakresu. Przy podawaniu sygnału na siatkę 1 drugiej lampy i strojeniu
tylko drugiego filtra p.cz. - ok 35% pełnego obrotu potencjometru regulującego
napięcie wyjściowe.
Przełącznik zakresów przyrządu ustawiamy na 0,4-0,8MHz, przełącznik
rodzaju pracy na SKALOWANIE i pokrętłem [6] ustawiamy na skali częstotliwość
465 kHz a następnie pokrętłami [5] i [7] doprowadzamy wierzchołek krzywej
na ekranie oscyloskopu na środek. Po wyskalowaniu przełącznik rodzaju pracy
wraca do pozycji POMIAR.
Strojenie odbywa się przez pokręcanie rdzeniami ferrytowymi filtrów p.cz. za
taki sposób, by krzywa selektywności uzyskała jak największą amplitudę,
miała wierzchołek na środku ekranu i kształt, jaki rysują w uczonych książkach.
Do pokręcania rdzeniami nie można używać śrubokręta wykonanego z materiału
ferromagnetycznego, gdyż powoduje rozstrojenie obwodów. Rdzenie te są kruche,
przy pokręcaniu nie zaleca się używania dużej siły.
Najpierw stroi się drugi filtr p.cz., później pierwszy. Czynności te należy
kilkakrotnie powtórzyć, obserwując cały czas krzywą na ekranie.
Strojenie heterodyny
Po zestrojeniu toru p.cz. można przystąpić do strojenia obwodów heterodyny.
Przedtem należy oczywiście usunąć kondensator zwierający heterodynę oraz
przyłączyć na swoje miejsce wyłączone uprzednio obwody wejściowe. Sygnał
z wobulatora włączyć do gniazda antenowego, wyjście z układu do przyrządu
pozostaje bez zmian.
 |
Strojenie ma na celu takie ustawienie częstotliwości
heterodyny, by stacje odbierane były w tych miejscach, w których
oznaczone są na skali. Strojenie przeprowadza się zazwyczaj w dwóch
punktach skali, oznaczonych specjalnymi znakami. Dla górnego końca
zakresu zmienia się wartość pojemności trymera a dla dolnego -
indukcyjność cewki. Skala "Pioniera" oznaczona jest w metrach,
stąd na pierwszy rzut oka niełatwo skojarzyć podane niżej częstotliwości
z opisami liczbowymi na skali. |
Częstotliwości strojenia na poszczególnych zakresach:
- fale długie: 175 kHz i 375 kHz
- fale średnie: 600 kHz i 1400 kHz (w niektórych egzemplarzach dodatkowo 1000
kHz)
- fale krótkie: 6 MHz i 15,2 MHz
 |
Na szkicu obok pokazano umiejscowienie punktów strojenia dla odbiornika
Pionier. Dostać się do nich można przez otwory w chassis nad przełącznikiem
zakresów. Napisy w kółkach oznaczają rodzaj strojonego elementu - L
lub C. Napisy obok - zakres fal i miejsce w układzie, np:
So = Średnie, oscylator;
Dw = Długie, wejściowe;
Ko = Krótkie, oscylator.
Szkic przedstawia widok z góry chassis, po lewej stronie mamy ośkę przełącznika
a po prawej eliminator p.cz. |
Posługiwanie się przyrządem K931 przebiega następująco (przykład dla fal długich):
- Przełącznik trybu pracy [4] ustawić w pozycji SKALOWANIE, przełącznik
zakresów na zakres 0,1-0,2
- Pokrętłem [3] ustawić dewiację na maksimum
- Pokrętłem [6] ustawić na obrotowej skali częstotliwość 175 kHz
- Kręcąc pokrętłem [5] doprowadzić wierzchołek krzywej na środek
ekranu, ewentualnie przeprowadzić dokładną korektę pokrętłem [7]
- Wskazówkę na skali odbiornika ustawić w pozycji oznaczonej
"L" na rysunku skali, zamieszczonym powyżej
- Przestawić przełącznik [4] w tryb POMIAR, pokrętłem [2] ustawić taką
amplitudę, by krzywa była optymalnie widziana na ekranie
- Przez pokręcanie rdzenia cewki Do doprowadzić wierzchołek
krzywej na środek ekranu
- Przełącznik trybu pracy [4] ustawić w pozycji SKALOWANIE, przełącznik
zakresów na zakres 0,2-0,4
- Pokrętłem [6] ustawić na obrotowej skali częstotliwość 375 kHz
- Kręcąc pokrętłem [5] doprowadzić wierzchołek krzywej na środek
ekranu, ewentualnie przeprowadzić dokładną korektę pokrętłem [7]
- Wskazówkę na skali odbiornika ustawić w pozycji oznaczonej
"C"
- Przestawić przełącznik [4] w tryb POMIAR
- Przez pokręcanie trymerem Do doprowadzić wierzchołek krzywej na
środek ekranu
Wymienione czynności czasem trzeba powtórzyć, gdyż strojenie na jednym końcu
zakresu spowodować może nieznaczne odstrojenie na drugim końcu. Analogicznie
przebiega strojenie na pozostałych zakresach. Jeśli rdzeń obraca się w
korpusie cewki bardzo lekko, po kompletnym zestrojeniu należy go zabezpieczyć
przed rozstrojeniem, np przez wpuszczenie kropli rozgrzanej stearyny.
Strojenie obwodów wejściowych
Jak wynika ze wstępnych rozważań na temat zasady działania odbiornika
superheterodynowego, mógłby on działać bez dodatkowych obwodów wejściowych.
Jeśli jednak je zastosowano, to też trzeba je zestroić. Obwody wejściowe
stroimy podobnie jak heterodynę, zmieniając pojemność trymerów i indukcyjność
cewek oznaczonych na szkicu Dw, Sw i Kw. Pamiętać należy, że dla dolnego końca
zakresu (niższe częstotliwości) kręcimy rdzeniem cewki a dla górnego - śrubką
trymera. Czynności te wykonywane są dla każdego zakresu w tych samych
punktach, w jakich strojona była heterodyna.
Uwagi końcowe
Wszystkie wyżej spisane uwagi pochodzą z tzw. obserwacji własnych.
Autor nie zapewnia, że jest to kompletny i dokładny opis strojenia odbiornika
a w szczególności nie bierze odpowiedzialności za szkody poczynione
przez stroiciela w wyniku zastosowania się do nich.
